زنگ زدایی فلزات (به اصطلاح انگلیسی: rust remover ) با توجه به افزایش قیمت و ارزشمند شدن فلزات اینروزها یک روش اقتصادی باشد. اصولا راه های مختلفی برای پیشگیری از زنگ زدن و حتی از بین بردن زنگ زدگی ها وجود دارد که میتوانید از آنها استفاده کنید.
شما با استفاده از راهکارهای ارایه شده در این مطلب، میتوانید با فرایند زنگ زدگی آشنا و آنهارا به روشهای مختلف از روی سطحشان برطرف و آنها را بطور کامل از بین ببرید.
همیشه بهترین درمان پیشگیری است، بنابراین ابتدا بهتر است فلزات را از زنگ زدگی محافظت کنید.
برای شروع بهتر است ببینیم که زنگ زدگی چیست و چرا ایجاد می شود؟
چرا فلزات زنگ میزنند؟
قبل زنگ زدایی باید بدانید زنگ یک پوشش رنگی قرمز یا قهوه ای است که در اثر تماس فلزات با اکسیژن و آب و همچنین فرآیند اکسیداسیون ایجاد می شود.
این فرایند آهن را می خورد و کاملاً تمام می کند. تنها چیزی که باقی مانده فقط پودر زنگ زدگی است.
فلز آهن هنگام قرارگیری در محیط مرطوب به راحتی با اکسیژن هوا واکنش داده و بر روی سطح خود اکسید آهن یا در اصطلاح رایج زنگ آهن تشکیل می دهد.
فر ایند اکسید آهن
اکسیژن هوا به تنهایی نمی تواند سبب زنگ زدگی آهن شود و به رطوبت نیز نیاز دارد به همین دلیل امکان اکسید شدن آهن در محیط های مرطوب بیشتر است.
از دیگر عوامل موثر بر زنگ زدگی آهن که سرعت انجام واکنش اکسیداسیون را افزایش می دهد می توان به آب شور، مواد اسیدی و دی اکسید کربن اشاره کرد. برای جلوگیری از این اتفاق، می بایست ابزاری آهنی یا فولادی به خوبی توسط پوشش های مختلف به زنگ زدگی مقاوم شوند. از همین رو آهن را با عناصر مختلف آلیاژی می کنند و یا از پوشش های گالوانیزه و حفاظتی برای عایق کردن آن بهره می گیرند
خلاصه علت های مختلفی برای زنگ زدگی در سطوح مختلف وجود دارد که اصلی ترین آن ها شامل موارد زیر است:
- رطوبت، اکسیداسیون موجود در مکان های مرطوب باعث ایجاد زنگ زدگی می شود.
- گالوینیزه پایین آهن
- قرار گرفتن فلزات در معرض آب شور و یا هوای مرطوب
- واکنش اسیدیته
- نشت روغن یا بنزین
زنگ زدگی ها با رنگ قهوه ای متمایل به قرمز و کثیف نمایان می شوند و کم کم روی سطوح آهنی خود را نشان می دهند.
علائم زنگ زدگی
- شکنندگی و از بین رفتن رنگ فلز
- پوشش قهوه ای مایل به قرمز یا مایل به زرد روی باکس ها و لوله های فلزی
- ضعیف شدن فلز
- قهوه ای، قرمز و یا متمایل به نارنجی شدن مایع درون فلز مورد نظر
مواد شیمیایی مختلفی جهت از بین بردن زنگ زدگی فلزات در بازار موجود است که هم برای شما و هم برای محیط زیست بسیار مضر می باشند.
همیشه بهتر است اقداماتی را به منظور پیشگیری از زنگ زدگی وسایل فلزی انجام دهید.
- به منظور جلوگیری از زنگ زدگی فلزات، آن ها را در مکان خشک و خنک نگهداری کنید.
- در صورت تماس آنها با رطوبت و آب، آنها را به خوبی خشک کنید.
- جهت جلوگیری از تشکیل زنگ از یک پوشش محافظ بر روی سطح فلز استفاده کنید.
- بنابراین، قبل از انجام این کار از یک بتونه ضدخوردگی یا همان ضد زنگ استفاده کنید.
- میتوانید در صورتی‌که سطح فلز صاف است، از یک پرایمر اسپری استفاده کنید. برای ظروفی با سطح خشن، بهتر است از یک پرایمر پر کننده استفاده کنید. بعد از کاربرد پرایمر مناسب، سطح فلز را با رنگ پوشش دهید و سپس روی آن را با یک پوشش تمیز بپوشانید. ترکیب رنگ و پرایمر یک پوشش محافظ را ایجاد میکند و فلزات را از رطوبت دور میکند.
انواع روشهای زنگ زدایی
راه های متعدد صنعتی و خانگی برای از بین بردن زنگ زدگی زیاد آهن وجود دارد که انتخاب هر کدام به اندازه قطعه و میزان زنگ زدگی آن بستگی دارد.
روشهای خانگی برای بازسازی زنگ زدگی
روشهای تجاری یا صنعتی زنگ زدایی
روش اول (خانگی و صنعتی): سنباده کنید، بتراشید و صیقل دهید
باید کمی از زور بازوی خود استفاده کنید و زنگ‌زدگی‌ها را طی فرآیند سایش از روی فلز پاک کنید.
در صورتی که زنگ‌زدگی خیلی حاد نیست میتوانید از سنباده استفاده کنید. البته باید گفت که در پوسیدگی‌ها و زنگ زدگی‌های بسیار عمیق زور بازو به تنهایی کافی نیست و باید از ساینده‌های قوی‌تری استفاده کنید.
روش دوم (خانگی و صنعتی): اسید اگزالیک (جوهر ترشک)
اگر نمی‌خواهید خیلی به خودتان زحمت دهید یا حوصله‌ی کار فیزیکی و بشور و بساب را ندارید، بهترین روش استفاده از محلول اسید اگزالیک برای زنگ‌زدگی‌های سطحی و ملایم است.
این اسید ملایم درست به نقطه‌ی مورد نظر نفوذ میکند و زنگ زدگی و تمام نقاطی که لکه‌ی آن سخت پاک می‌شود را پوشش می‌دهد.
روش سوم (صنعتی): سندبلاست آهن
سندبلاست یکی از روش های مطرح و کاربردی برای رفع زنگ زدگی آهن می باشد که زیر مجموعه روش ساب پاشی است.
در روش ساب پاشی پاکسازی سطحی توسط ساینده های طبیعی و با استفاده از فشار بالای هوا انجام می شود.
در روش سندبلاست که در واقع نوعی ساب پاشی می باشد، شن و ماسه با فشار بالای هوا به سطح مقطع موردنظر پرتاب می گردند.
در واقع هوا به عنوان منبع نیرو عمل کرده و ذرات ساینده که شن و ماسه می باشند را به سطح آهن زنگ زده پرتاب می نماید تا از این طریق اکسیدهای آهن بر روی سطح آن زدوده شوند.
روش سند بلاست یک روش قدیمی برای از بین بردن مواد زائد مانند گرد و غبار، روغن و گریس از روی سطوح بوده که امروزه برای زنگ زدایی آهن نیز استفاده می گردد.
همچنین از این روش تمیزکاری برای آماده کردن سطوح جهت رنگ آمیزی استفاده می کنند.
روش چهارم (صنعتی): شات بلاست
شات بلاست یکی دیگر از روش های محبوب برای زدودن زنگ آهن بوده که ماهیتی شبیه به سندبلاست داشته و در دسته روش های ساب پاشی قرار می گیرد.
در واقع تنها تفاوت این روش و سند بلاست در مواد ساینده مورداستفاده می باشد.
در این روش به جای استفاده از شن و ماسه، از ساچمه های فلزی سیلیسی برای از بین بردن زنگ آهن استفاده میگردد.
استفاده از ساچمه های فلزی در این روش باعث شده که لایه های ضخیم تری از اکسید آهن برطرف گردد و در نتیجه نسبت به روش سندبلاست طیف کاربرد بیشتری را به خود اختصاص می دهد.
روش پنجم (صنعتی): زنگ زدایی با واترجت
در روش واترجت همان طور که از نامش پیداست، برای از بین بردن زنگ آهن از آب با فشار زیاد استفاده می شود.
دستگاه واترجت دارای یک نازل فشار قوی بوده که فشار آب را به انرژی مکانیکی تبدیل کرده و از این رو می تواند به راحتی اکسید آهن را از روی فلز بزداید.
روش ششم (صنعتی): لیزر زنگ آهن laser rust remover
استفاده از لیزر برای پاک کردن زنگ آهن از روی سطوح امروزه به یکی از بروزترین روش ها تبدیل گشته است که با مصرف میزان کمی انرژی قادر به انجام این کار می باشد.
برخلاف روش شات بلاست، این روش برای تمامی سطوح اعم از سطوح نرم و زبر، کوچک و بزرگ مورد استفاده بوده و به سطح آن آسیبی نمی رساند.
استفاده از لیزر تنها برای زدودن زنگ از آهن آلات محدود نمی شود و از این وسیله می توان برای تمیز نمودن سطح سایر فلزات اعم از مس و آلومینیوم نیز استفاده کرد.
روش هفتم (صنعتی و خانگی): اسیدشویی زنگ آهن
اسیدشویی نیز یکی از روش های محبوب برای از بین بردن زنگ آهن بوده که در آن از اسید برای شست و شو استفاده می شود.
استفاده از اسیدهایی مانند اسید اگزالیک می تواند به راحتی سبب زدودن زنگ آهن از سطوح گردد.
در این روش دو تا سه قاشق از این اسید در یک گالن آب مخلوط شده و در معرض فلز زنگ زده قرار می گیرد.
روش هشتم (صنعتی): از بین بردن زنگ آهن با الکترولیز
روش الکترولیز زنگ آهن را می توان ساده ترین روش زدودن زنگ آهن به شمار آورد که حتی در خانه نیز قابل اجرا می باشد.
در این روش لازم است یک محلول الکترولیت، یک آند و کاتد و یک آداپتور داشته باشید.
برای محلول الکترولیت می توان از آب و محلول جوش شیرین استفاده نمود و یا اینکه از نمک و آبلیمو در آب استفاده کرد.
روش نهم (خانگی): سرکه سفید
سرکه سفید ماهیتی اسیدی دارد و یک ماده قدرتمند برای از بین بردن زنگ زدگی سطوح فلزی است.
این ماده توانایی حل کردن زنگ زدگی ایجاد شده روی مهره ها، پیچ ها و سایر وسایل مختلف آهنی را دارد.
کافی است یک کاسه بردارید و داخل آن سرکه بریزید. فلز زنگ زده را به مدت حدود 24 ساعت در آن قرار دهید. پس از آن فلز را برداشته و با استفاده از یک پارچه ضخیم پاک کنید تا کاملا خشک شود.
روش دهم زنگ زادیی (خانگی): زنگ زدایی با کمک نمک و لیمو
لیمو خاصیت اسیدی و ساینده دارد که زنگ زدگی را از روی سطوح فلزی از بین می برد و آنها را ایمن نگه می دارد.
روش استفاده این است که یک کاسه بردارید و آب لیمو را با نمک مخلوط کنید. حالا این مایع را روی فلز زنگ زده بریزید و اجازه دهید چند ساعت بماند. پس از این مدت سطح را پاک کنید تا زنگ زدگی از بین برود.
روش یازدهم (خانگی): جوش شیرین
جوش شیرین ماده ای ست که در اکثر آشپزخانه ها یافت می شود. این ماده ماهیت ساینده دارد و ذرات زنگ زدگی را در خود حل می کند.
بنابراین یک ماده ی موثر برای از بین بردن زنگ زدگی روی فلزات است. روش استفاده از جوش شیرین برای زنگ زادیی اینگونه می باشد که جوش شیرین را به همراه آب لیمو یا آب در یک کاسه بریزید و خوب هم بزنید.
حالا این مخلوط را روی سطح فلز پخش کنید و بگذارید چند دقیقه بماند. مجددا یک لایه دیگر از مخلوط را روی فلز بریزید و آن را بسایید تا زنگ زدگی از بین برود.
روش دوازدهم (خانگی): سیب زمینی
سیب زمینی حاوی اسید اگزالیک است که زنگ زدگی فلزات را حل می کند و به طور کامل از بین می برد. اگرچه سیب زمینی میزان اسید کمی دارد اما در از بین بردن ذرات زنگ زدگی موثر است.
یک سیب زمینی بردارید و آن را نصف کنید. روی سطح زنگ زده مقداری نمک بپاشید و با استفاده از سیب زمینی، آن را بسایید.
برای دستیابی به نتایج بهتر می توانید در حین ساییدن فلز، نمک بیشتری بپاشید. پس از اتمام کار، فلز را با آب بشویید و با پارچه پاک کنید تا خشک شود.
همچنین می توانید به جای نمک از جوش شیرین استفاده کنید و مراحل قبلی را ادامه دهید.
روش سیزدهم (خانگی): کرم تارتار
یک قاشق چای خوری کرم تارتار با کمی آب و یک قاشق چای خوری جوش شیرین و چند قطره هیدورژن پراکسید میتواند یک ترکیب خمیری را به وجود بیاورد و با مالش دادن آن به آرامی روی لکه باعث از بین بردن زنگ زدگی شود.
سه دقیقه آن را روی محل مورد نظر قرار دهید و در صورت نتیجه نگرفتن، دوباره این کار را تکرار کنید.
روش چهاردهم (خانگی): زنگ زدایی با نوشابه
اگر یک سکه زنگ زده را در نوشابه بیاندازید، از تمیز شدن آن متعجب خواهید شد.
نوشابه‌های گازدار به دلیل داشتن مقادیری از فسفریک اسید می‌توانند به منظور از بین بردن زنگ آهن از پیچ و مهره‌ها یا حتی تمیز کردن سرباطری‌ها مفید باشند.
البته نوشابه‌ها بسیار چسبناک هستند و پاک کردن آنها از سطوح دشوار است، بنابراین ممکن است بخواهید از مواد دیگری استفاده کنید.
روش پانزدهم (خانگی): آب تمبر هندی
تمبرهندی طرفداران بسیار زیادی دارد اما برای خوردن، نه برای پاک کنندگی. آب تمر هندی برای پاک سازی ظروف مسی و برنجی استفاده می شود.
کافی است که محل مورد نظر از پارچه را با آب تمبر هندی شستشو دهید یا این که خمیر تمبر هندی را مستقیم روی آن بگذارید.
آب تمر هندی برای پاک سازی ظروف مسی و برنجی استفاده می شود.
روش شانزدهم (صنعتی و خانگی): زنگ زدایی با هیدروژن پراکسید
هیدروژن پراکسید یکی دیگر از مواد زنگ زدا است و باید مقدار از آن را بر روی سطوح زنگ زده قرار داده و اجازه دهید برای مدت زمان معینی بر روی آن بماند. در ادامه باید نواحی زنگ زده را به کمک یک برس فولادی تمیز کنید. این روش ممکن است به پوست شما آسیب وارد نماید به همین علت باید در حین انجام این کار از دستکش ایمنی و ماسک استفاده کنید.
نکات و اقدامات احتیاطی برای از بین بردن زنگ زدگی فلزات
- پس از آنکه زنگ زدگی فلزات را از بین بردید و آنها را با آب شستشو دادید، مطمئن شوید که قبل از استفاده کاملاً خشک شده اند.
- اگر با استفاده از یک روش نتیجه نگرفتید، می توانید از روش های دیگر استفاده کنید و به نتایج دلخواه برسید.
- همیشه سعی کنید فرآیند رفع زنگ زدگی را در مکان های باز انجام دهید زیرا مواد شیمیایی زیادی هنگام انجام این فرآیند آزاد می شوند. این مواد شیمیایی به صورت بخارهایی منتشر می شوند که برای بدن انسان مضر هستند.
- ساییدن زنگ زدگی فلزات را می توان با استفاده از کاغذ سنباده، فرچه سیمی یا فویل آلومینیوم نیز انجام داد. این وسایل زنگ زدگی را به طور کامل از بین می برند و باعث تمیز شدن فلز می شوند.
- برای جلوگیری از زنگ زدگی هر وسیله یا قطعه می توانید یک لایه رنگ روی آن بزنید یا وسایل را از رطوبت دور نگه دارید تا از زنگ زدگی آنها جلوگیری شود.
- راه دیگر برای جلوگیری از زنگ زدگی فلزات این است که قبل از قرار دادن آنها در یک مکان، به آنها یک لایه روغن بزنید.
- سرکه یا آبلیمو، به دلیل ماهیت اسیدی خود ممکن است موجب سیاه شدن ابزار شوند. اما شست و شو با آب موجب رفع این تیرگی می شود.
- همیشه هنگام استفاده از روش های فوق از دستکش استفاده کنید زیرا ممکن است آهن یا هر فلز دیگری به پوست دست شما آسیب برساند.
- بعد از استفاده از سرکه و بوراکس، ظروف را کاملاً بشویید زیرا این مواد بسیار اسیدی هستند و اگر مقدار کمی از آن ها روی فلز باقی بماند، مضر است.
- اگر وسایل فلزی بزرگ هستند و نمی توانید آنها را در محلول ها غوطه ور کنید، بهتر است یک پارچه را به محلول آغشته کنید و فلزات را با آن بپوشانید.